Van Gruisen orgel 180 jaar!

Het prachtige Van Gruisen orgel in de Nicolaaskerk
Van Gruisen orgel 180 jaar!
Op zondag 14 juni 2020 is het precies 180 jaar geleden dat het orgel in de Nicolaaskerk van Nijland werd ingewijd. Het instrument was gebouwd door Willem (Wilhelmus) van Gruisen uit Leeuwarden, die het vak van zijn vader (Albertus van Gruisen) had geleerd. Albertus had al belangrijke orgels in Friesland op zijn naam staan. Daarvan is nog een flink aantal aanwezig. Na het overlijden van zijn vader in 1824 nam Willem, geboren in 1788, het bedrijf over. Hij bouwde zeven kerkorgels in Friesland, waarvan er drie zijn verdwenen. Vier orgels getuigen nog van zijn kunnen. In 1836 bouwde hij een orgel in de kerk van Jutrijp, dat zich sinds 1911 in de Stadslaankerk (voormalige gereformeerde kerk) in IJlst bevindt. In 1838 volgde een nieuw orgel in de kerk van Oosthem en in 1840 werd de kerk van Nijland verrijkt met een orgel. Een nagenoeg identiek orgel als dat van Nijland werd in 1841 gebouwd in de Maartenskerk in Kollum. Willem van Gruisen was rooms-katholiek en ondervond stevige concurrentie van de overige orgelbouwers in Friesland, die protestants waren. Hij overleed in 1843 en heeft dus maar een betrekkelijk klein oeuvre nagelaten. Het was op 14 juni 1840 een feestelijke zondag voor de hervormde gemeente van Nijland. Tot die tijd bezat de kerk geen orgel en had de schoolmeester als voorzanger de leiding bij de gemeentezang. De Leeuwarder Courant berichtte op 19 juni 1840 over de feestelijke ingebruikneming van het nieuwe orgel: “Deze dag was voor onze Gemeente een ware feestdag. In het bijzijn van een ongemeen talrijke van alle zijden toegevloeide schare, werd het nieuwe Orgel in onze Kerk, door onzen Leeraar T. Jentink ingewijd, met het uitspreken van eene gepaste Rede, welke afgewisseld werd met het zingen van onderscheidene doelmatige Psalmen en Gezangen, begeleid door de heerlijke klanken van het nieuwe speeltuig.” Het orgel werd ingespeeld door Zacharias Tadema, organist van de Martinikerk in Bolsward. Het instrument onderscheidde zich volgens het krantenartikel door “aangename fluitstemmen en krachtvollen toon”. Als organist werd aangesteld de Folsgaarster schoolmeester Marten H. Reidsma. In de loop der tijd zijn aan het instrument diverse herstelwerkzaamheden, wijzigingen en restauraties uitgevoerd die niet altijd verbeteringen waren. De laatste restauratie (2008) heeft geleid tot een totale kwalitatieve versterking van het orgel en herstel van het oorspronkelijke klankbeeld, waarbij een tweetal registers is vernieuwd conform de oorspronkelijke factuur. Zo’n 80% van het pijpwerk van de veertien registers is nog origineel. We mogen aannemen dat het orgel sinds 2008 weer net zo klinkt als in 1840. Het 180 jaar oude Van Gruisenorgel, een beschermd monument, is een rijk bezit van de Nicolaaskerk. We hopen dat het na de huidige periode van crisis in het kerkelijke leven weer volop zijn luisterrijke functie in de kerkdiensten kan hervatten.

Taeke van Popta
 
terug